Nieuwe koers voor banken: risicogebaseerde benadering centraal in anti-witwasaanpak

Het ministerie van Financiën luidt de noodklok over de manier waarop banken hun rol als poortwachter vervullen in de strijd tegen witwassen. Minister Heinen stelt dat banken onvoldoende gebruikmaken van de risicogebaseerde benadering die wél wordt toegestaan onder de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) en de aankomende Europese regelgeving. Dit leidt volgens het kabinet tot een te zware belasting voor bonafide klanten, zoals ondernemers en particulieren. De overheid wil daarom hervormingen doorvoeren die meer ruimte geven aan maatwerk, met behoud van een effectieve controle op witwasrisico’s. Voor klanten die geraakt worden door onterechte blokkades of beëindigde relaties, kan dit een belangrijke ontwikkeling zijn.

De rol van banken als poortwachters

Banken zijn wettelijk verplicht om witwaspraktijken te signaleren en tegen te gaan. Zij hebben daarvoor een poortwachtersfunctie gekregen op basis van de Wwft. In de praktijk betekent dit onder meer dat banken klanten moeten screenen, transacties moeten monitoren en verdachte activiteiten moeten melden bij de Financial Intelligence Unit (FIU-Nederland). Hoewel dit essentieel is voor de integriteit van het financiële stelsel, blijkt dat banken vaak doorslaan in hun controles. Dat leidt tot situaties waarin rekeningen van ondernemers zonder duidelijke uitleg worden geblokkeerd of relaties preventief worden beëindigd vanwege vermeende risico’s.

De minister erkent dat banken te rigide zijn gaan handelen, mede uit angst voor toezicht en boetes. Juist daardoor ontstaan ernstige gevolgen voor klanten die niets fout hebben gedaan. Volgens het kabinet is de balans zoekgeraakt tussen veiligheid en proportionaliteit.

Wat houdt de risicogebaseerde benadering in?

De risicogebaseerde benadering is een kernprincipe van de Wwft en betekent dat banken hun inspanningen moeten afstemmen op het risico dat een klant of transactie daadwerkelijk oplevert. Dit houdt in dat er bij lage risico’s minder zware controles nodig zijn, terwijl bij hoge risico’s juist extra waakzaamheid is vereist.

Deze aanpak biedt ruimte voor maatwerk, waardoor bonafide klanten niet onnodig zwaar worden belast. Volgens minister Heinen maken banken echter te weinig gebruik van deze mogelijkheid. In plaats daarvan hanteren zij vaak een standaardaanpak, uit angst voor fouten of kritiek van toezichthouders.

De minister benadrukt dat het belangrijk is om risico’s goed in te schatten en proportioneel te handelen. Alleen dan blijft het systeem rechtvaardig en werkbaar voor alle betrokkenen.

De gevolgen voor ondernemers en particulieren

Ondernemers en burgers die onterecht worden aangemerkt als risicovol, kunnen ernstige schade ondervinden. Denk bijvoorbeeld aan:

• Een zakelijke rekening die wordt geblokkeerd, waardoor de bedrijfsvoering stilvalt
• Kredieten die preventief worden beëindigd
• Vertragingen bij betalingen of het niet kunnen aannemen van nieuwe klanten
• Reputatieschade door vage verwijzingen naar ‘integriteitsrisico’s’
• Problemen bij het openen van rekeningen bij andere banken door EVR- of IVR-registraties

Deze gevolgen zijn vaak ingrijpend, zeker als de getroffen persoon geen idee heeft wat de aanleiding is en geen duidelijk antwoord krijgt van de bank.

Daarom is het essentieel dat banken beter gaan differentiëren tussen hoog- en laagrisicoklanten. Tegelijkertijd moet de klant de mogelijkheid hebben om bezwaar te maken tegen disproportionele maatregelen.

Nieuwe koers vanuit het kabinet

Het kabinet heeft aangekondigd dat de anti-witwasaanpak wordt herzien. Daarbij worden twee doelen nagestreefd: criminelen weren uit het financiële systeem én onterechte lasten verlagen voor bonafide klanten. Deze doelen worden niet als tegenstrijdig gezien, maar als complementair.

De hervormingen moeten ervoor zorgen dat banken sneller en gerichter gaan handelen. Dat betekent:

• Meer focus op klanten met reëel witwasrisico
• Minder bureaucratie en controles voor laagrisicoklanten
• Maandelijkse overleggen tussen banken, toezichthouders, FIU en opsporingsdiensten over voortgang
• Comfort van toezichthouders dat minder controles bij laag risico acceptabel zijn

Daarnaast worden ook andere poortwachters, zoals notarissen, accountants en makelaars, betrokken bij de hervorming. Ook zij moeten effectiever gebruik maken van de risicogebaseerde benadering.

De rol van toezichthouders en het belang van samenwerking

Een belangrijk punt in de Kamerbrief is de samenwerking tussen banken, toezichthouders en opsporingsdiensten. De minister geeft aan dat toezichthouders banken moeten ondersteunen in het durven maken van keuzes. Zolang toezichthouders impliciet blijven straffen voor het nemen van proportionele risico’s, zullen banken geneigd zijn alles ‘voor de zekerheid’ te controleren.

Het is daarom van groot belang dat toezichthouders als De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) duidelijke kaders bieden waarin banken durven te vertrouwen op hun eigen risico-inschattingen.

Bovendien moeten er structurele overleggen komen om gezamenlijk te werken aan verbeteringen. Alleen met gezamenlijke inzet kan het systeem efficiënter én rechtvaardiger worden.

Wat kunt u doen als u geraakt bent door disproportioneel handelen van uw bank?

Bent u als ondernemer of particulier geraakt door een geblokkeerde rekening, opgezegd krediet of een registratie in het interne (IVR) of externe (EVR) verwijzingsregister? Dan is het belangrijk om uw rechtspositie te laten toetsen.

In veel gevallen is het handelen van de bank niet goed onderbouwd of disproportioneel. Door tijdig juridisch advies in te winnen, kunt u:

• De bank formeel aanspreken en bezwaar maken
• Informatie opvragen over de reden van de maatregel
• Registraties aanvechten of laten verwijderen
• Een schadevergoeding eisen als u financiële schade hebt geleden
• Een gerechtelijke procedure starten als de bank niet meewerkt

Financieel Recht Advocaten is gespecialiseerd in dit soort conflicten met banken en weet welke juridische mogelijkheden er zijn.

Conclusie

De Kamerbrief van minister Heinen markeert een belangrijke koerswijziging in het financieel toezicht. De huidige aanpak van banken is te vaak doorgeslagen, waardoor onschuldige klanten onevenredig worden getroffen. Door sterker in te zetten op de risicogebaseerde benadering, ontstaat er ruimte voor maatwerk, proportionaliteit en herstel van vertrouwen. Ondernemers en particulieren die nu te maken hebben met blokkades of beëindigingen, kunnen zich juridisch verzetten. Voor hen is deze beleidswijziging hoopgevend, maar juridisch ingrijpen blijft vaak noodzakelijk.

Financieel Recht Advocaten helpt uitsluitend bij bestaande geschillen met banken of financiële dienstverleners. Heeft u al een probleem, zoals een geblokkeerde rekening, opgezegd krediet of registratie? Dan kunnen wij procederen, onderhandelen of een schikking treffen namens u. Neem contact op als u juridische hulp nodig heeft.