ING aansprakelijk voor schade door gebrekkige fraudepreventie: zorgplicht bank ernstig geschonden

Toen een Twentse ondernemer voor meer dan een miljoen euro aan buitenlandse betalingen verrichtte vanaf de rekening van zijn bedrijf, had ING moeten ingrijpen. Dat oordeelde de rechtbank Overijssel in een zaak die draaide om internetfraude, oplichting en de bijzondere zorgplicht van banken. Hoewel de bestuurder van het bedrijf zelf de opdrachten gaf, concludeerde de rechter dat ING toch had moeten handelen, juist vanwege de signalen die zij had ontvangen. Deze uitspraak benadrukt hoe belangrijk het is dat banken hun zorgplicht serieus nemen – niet alleen richting hun klant, maar ook richting diens schuldeisers.

Curator stelt ING aansprakelijk na faillissement

De zaak begon met het faillissement van een administratiebedrijf, waarvan de bestuurder slachtoffer werd van een grootschalige oplichtingszaak. Via chatwebsites en e-mail werd hij ertoe bewogen om zogenaamd te investeren in erfenissen uit onder meer Nigeria en de Verenigde Staten. In werkelijkheid ging het om klassieke internetfraude. Vanaf september 2018 tot eind 2019 maakte de bestuurder ruim 1,3 miljoen euro over naar buitenlandse rekeningen. Toen het faillissement volgde, bleek dat er nauwelijks middelen over waren voor de schuldeisers. De curator stelde daarop ING aansprakelijk, met het argument dat de bank te laat heeft ingegrepen terwijl zij duidelijke signalen van fraude had ontvangen.

De bijzondere zorgplicht van banken: wat houdt die in?

Banken hebben een zogenaamde bijzondere zorgplicht. Dat betekent dat zij niet alleen hun eigen klanten moeten beschermen, maar ook derden – zoals schuldeisers – in het oog moeten houden. Zeker wanneer er serieuze aanwijzingen zijn dat er iets mis is. Volgens vaste rechtspraak mag van een bank worden verwacht dat zij ingrijpt als zij weet of moet weten dat bepaalde handelingen de belangen van anderen schaden.

• Het gaat dus niet alleen om ‘harde’ wetenschap, maar ook om ‘subjectieve wetenschap’ – oftewel, signalen die tot nader onderzoek hadden moeten leiden.
• Deze zorgplicht strekt zich uit tot handelingen die een ernstig gevaar voor insolventie of benadeling van schuldeisers opleveren.
• De rechtbank verwijst hierbij onder andere naar het bekende arrest ‘Safe Haven’ van de Hoge Raad, waarin deze zorgplicht al eerder is uitgewerkt.

Fraude-alerts en valse documenten: alarmbellen die ING negeerde

ING kreeg vanaf eind 2018 meerdere signalen dat er iets niet klopte. In december 2018 werd een overboeking tegengehouden vanwege een bekende fraude-rekening. Toch werd de blokkade opgeheven nadat de bestuurder telefonisch verklaarde dat het om een legitieme betaling ging. In de maanden daarna volgden meerdere alerts via het transactiemonitoringssysteem (PTM), met name voor overboekingen naar Turkije en Nigeria.

De bank vroeg om opheldering. Wat volgde waren verklaringen over buitenlandse erfenissen, ondersteund door documenten die ogenschijnlijk afkomstig waren van Amerikaanse en Nigeriaanse autoriteiten. Deze documenten stonden echter vol taalfouten, gebruikten euro’s in plaats van dollars en bevatten andere duidelijke onregelmatigheden. ING accepteerde de uitleg en sloot het onderzoek af. Dat was volgens de rechtbank een ernstige fout.

Vanaf 1 juli 2019 had ING moeten ingrijpen

De rechter oordeelt dat ING vanaf 1 juli 2019 beschikte over voldoende informatie om te concluderen dat er sprake was van fraude. Op dat moment had de bank de volgende maatregelen moeten nemen:

• De zakelijke rekening van het bedrijf (tijdelijk) blokkeren
• Verdere betalingen naar verdachte buitenlandse rekeningen tegenhouden
• De bankrelatie beëindigen of intern opschalen naar een fraudespecialist

Door dat niet te doen, handelde ING in strijd met haar zorgplicht. De schade voor de gezamenlijke schuldeisers werd daardoor groter, aangezien het vermogen van het bedrijf verder werd uitgehold.

Ook bij zelf uitgevoerde betalingen blijft zorgplicht gelden

Een opvallend aspect van deze zaak is dat de bestuurder zelf de betalingen uitvoerde. ING voerde dan ook aan dat het ging om zogeheten ‘niet-bancaire fraude’ waarbij de klant zelf is misleid, en dat zij daar geen verantwoordelijkheid voor draagt. De rechter maakt echter korte metten met dit onderscheid. Volgens de rechtbank strekt de zorgplicht zich ook uit tot situaties waarin de bankklant zélf frauduleuze betalingen doet – zolang de bank weet, of moet weten, dat er iets mis is. Anders zouden klanten van oplichting wel bescherming genieten, maar hun schuldeisers niet.

Curator krijgt gelijk: ING handelde onrechtmatig

De rechtbank concludeert dat ING vanaf juli 2019 had moeten ingrijpen en dat het uitblijven daarvan onrechtmatig was. De curator krijgt daarom grotendeels gelijk. De zaak wordt verwezen naar een zogenoemde schadestaatprocedure waarin de exacte schade wordt vastgesteld. Een voorschot van € 750.000 wordt niet toegekend, omdat nog onduidelijk is of de schade dat bedrag zal bereiken. Na 1 juli 2019 is in ieder geval nog ruim € 280.000 weggesluisd.

Gevolgen voor andere faillissementen en banken

Deze uitspraak bevestigt dat banken hun poortwachtersfunctie serieus moeten nemen, ook als de klant zelf kennelijk instemt met verdachte betalingen. Curatoren in faillissementen zullen zich hierdoor gesterkt voelen bij het onderzoeken van de rol van banken, zeker als er aanwijzingen zijn van frauduleuze geldstromen. Banken doen er goed aan hun interne processen, fraudedetectie en opvolging van alerts kritisch onder de loep te nemen.

Conclusie

De rechtbank bevestigt dat ING terecht de bankrelatie met haar klant heeft beëindigd wegens onvoldoende medewerking aan het cliëntenonderzoek. De klant had niet aannemelijk gemaakt dat de beëindiging onaanvaardbaar was. Daarnaast was sprake van verhoogde integriteitsrisico’s, vage transactiebeschrijvingen en structureel gebrekkige documentatie. De bank mocht daarom gebruik maken van haar contractuele opzeggingsrecht.

Financieel Recht Advocaten helpt uitsluitend bij bestaande geschillen met banken of financiële dienstverleners. Heeft u al een probleem, zoals een geblokkeerde rekening, opgezegd krediet of registratie? Dan kunnen wij procederen, onderhandelen of een schikking treffen namens u. Neem contact op als u juridische hulp nodig heeft.